Ως πολιτική διαδικασία η άμεση δημοκρατία δεν είναι κάτι καινούριο ή κάτι παράξενο. Εφαρμόστηκε, εδώ στην Ελλάδα, σε πόλεις που μεγαλούργησαν κατά τους αρχαίους χρόνους. Βασίζεται σε μια απλή λογική: ο κάθε δημότης έχει το θεμελιώδες δικαίωμα της άμεσης συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων, ισοδύναμα και αυτοπροσώπως.

Αλλοιώνοντας αυτή τη βασική αρχή, σήμερα υποτίθεται πως εφαρμόζεται ένα δημοκρατικό σύστημα λήψης αποφάσεων δια αντιπροσώπων. Επιλέγουμε κάποιους ανθρώπους τους οποίους θεωρούμε ικανότερους από εμάς στη λήψη των αποφάσεων και τους δίνουμε το δικαίωμα να αποφασίζουν εκείνοι για τον Δήμο μας, ελέγχοντάς τους ουσιαστικά μόνο κάθε πέντε χρόνια στις εκλογές. Σαν να προσλαμβάνουμε δηλαδή έναν «γενικό διευθυντή» για την επιχείρησή μας, τον οποίο θα πληρώνουμε για πέντε χρόνια να τη διευθύνει, χωρίς να μπορούμε όχι να τον απολύσουμε αλλά ούτε καν να του βάλουμε κάποια όρια.

Το μεγάλο ζήτημα είναι ότι αυτό το, ήδη προβληματικό, σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στους Δήμους έχει εκφυλιστεί εντελώς και έχει μετατραπεί σε εξουσία ενός ή λίγων ανθρώπων. Ο δήμαρχος έχει τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις χωρίς να λογοδοτεί, όχι στους δημότες του αλλά ούτε καν στο δημοτικό συμβούλιο. Οι κατευθύνσεις έρχονται πολλές φορές από την κυβέρνηση ή από το κόμμα που στηρίζει κρυφά ή φανερά τον δήμαρχο. Δεν απαιτείται καν η πλειοψηφία, η οποία είναι πολλές φορές και πλασματική, αλλά αρκεί μια μικρή ομάδα αντιδημάρχων και δημοτικών συμβούλων. Αν αυτό σας φαίνεται απίστευτο, μια βόλτα στις συνεδριάσεις της οικονομικής επιτροπής ή του δημοτικού συμβουλίου θα σας πείσει.

Έλεγχος της δημοτικής αρχής από τους πολίτες

Οι αποφάσεις του δημάρχου, της οικονομικής επιτροπής και του δημοτικού συμβουλίου πρέπει να ελέγχονται από τους δημότες. Απαιτείται δημοσιότητα, διαφάνεια και δυνατότητα ανάκλησης αποφάσεων. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η θεσμοθέτηση διαδικασίας ανάκλησης αποφάσεων με συλλογή ικανού αριθμού υπογραφών από τους δημότες. Με απλά λόγια, η απόφαση για το κλείσιμο της παραλίας στη Χώρα θα μπορούσε με την συλλογή 500 υπογραφών να τεθεί σε διαδικασία δημοτικού δημοψηφίσματος, όπου όλοι οι δημότες θα αποφάσιζαν τελικά αν θα προχωρούσε ή όχι.

Τοπικές συνελεύσεις οικισμών και κοινοτήτων

Τα συμβούλια των κοινοτήτων έχουν δυνατότητα να παίρνουν αποφάσεις μέσω γενικών συνελεύσεων και μάλιστα είναι υποχρεωμένα σήμερα να το πράττουν μία φορά τον χρόνο. Αυτός ο θεσμός επίσης έχει εκφυλιστεί σε βαθμό να μετατρέπεται η ετήσια γενική συνέλευση σε κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας, όπου χαιρετίζουν δήμαρχοι και αντιδήμαρχοι με τις συνηθισμένες γενικολογίες. Για εμάς, η κοινότητα μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει σαν πραγματική κοινότητα, με περισσότερες γενικές συνελεύσεις, όπου θα λαμβάνονται αποφάσεις που θα υλοποιούνται από την ίδια την κοινότητα αλλά και από τον Δήμο. Και πάλι, δεν μιλάμε για κάτι καινούριο αλλά για κάτι που συνέβαινε παλαιότερα στα χωριά μας και δημιουργούσε δεσμούς, ενισχύοντας την πραγματική έννοια της κοινότητας.

Οι γενικές συνελεύσεις μπορούν να εφαρμοστούν επίσης σε μικρότερο επίπεδο, όπως είναι ένας οικισμός, ή και στο επίπεδο ολόκληρου του Δήμου. Ας μην ξεχνάμε πως πριν από κάποια χρόνια, μετά από πρόταση της Ανεξάρτητης Δημοτικής Κίνησης «Κοινό Τηνίων» πραγματοποιήθηκε δημοτική συνέλευση για το θέμα του Ιδρύματος, με μεγάλη συμμετοχή και επιτυχία.

Συμμετοχικός προϋπολογισμός

Η βασικότερη υπόθεση στη διοίκηση ενός δήμου είναι η οικονομική του πολιτική. Το πού θα πάνε τα χρήματα ορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό κάθε τομέα της πολιτικής μιας δημοτικής αρχής. Ποιος πρέπει να λαμβάνει λοιπόν αυτές τις αποφάσεις; Ο τρόπος με τον οποίο στήνονται οι προϋπολογισμοί του Δήμου σήμερα είναι ο εξής απλός: οι υπηρεσίες προσπαθούν ατελείωτες εργατοώρες να χωρέσουν με το ζόρι μέσα στα πλαίσια των λογιστικών κανόνων τις αποφάσεις του δημάρχου. Αυτό οδηγεί όχι μόνο σε μεγάλες καθυστερήσεις στη σύνταξη του προϋπολογισμού αλλά και σε ατελείωτες αναμορφώσεις που εξυπηρετούν, πλαστές πολλές φορές, ανάγκες της τελευταίας στιγμής. Ως επιστέγαση αυτού, ο νόμος δεν δίνει καν τη δυνατότητα στους δημοτικούς συμβούλους να καταψηφίσουν αυτούς τους προϋπολογισμούς της εξυπηρέτησης συμφερόντων.

Η δική μας πρόταση είναι η οργανωμένη σύνταξη των προϋπολογισμών με τη συμμετοχή των δημοτών. Ξεκινώντας από τις συνελεύσεις στις κοινότητες οι οποίες ορίζουν τις ανάγκες τους, συνεχίζοντας με δημοτικές διαβουλεύσεις και ολοκληρώνοντας με την τελική αξιολόγηση από τους δημότες και τους φορείς, ένας ολοκληρωμένος κύκλος συμμετοχικού προϋπολογισμού μπορεί να οδηγήσει στη βέλτιστη οικονομική πολιτική για την εξυπηρέτηση των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας της Τήνου. Σας φαίνεται περίεργο ή ακατόρθωτο; Αυτή τη στιγμή, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός εφαρμόζεται σε πάνω από 11.000 περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο. Γιατί όχι και στην Ελλάδα; Γιατί όχι και στην Τήνο;

Δημοτικά δημοψηφίσματα

Ένα ακόμη εργαλείο που είναι άμεσα εφαρμόσιμο, είναι το δημοτικό δημοψήφισμα. Και αυτό δεν είναι κάτι περίεργο αλλά εφαρμόζεται με επιτυχία σε άλλες χώρες, ενώ είχε μπει και στον νόμο για την αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, αφαιρέθηκε όμως από την παρούσα κυβέρνηση πριν προλάβει να υλοποιηθεί. Μπορούμε να φανταστούμε τι αντίκτυπο θα είχε ένα θεσμικό δημοτικό δημοψήφισμα στην Τήνο, στο οποίο το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των δημοτών θα τοποθετούνταν αρνητικά στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών στο νησί.

Το Κοινό Τηνίων προτίθεται να οργανώσει τοπικά δημοψηφίσματα για σημαντικά θέματα ακόμη και χωρίς αυτά να είναι θεσπισμένα από τον νόμο. Προτίθεται όμως, επιπλέον, να πιέσει και πάλι την κεντρική κυβέρνηση να επαναφέρει τον θεσμό, νομοθετώντας εκ νέου.

Επαναλειτουργία ανενεργών επιτροπών και οργάνων

Ο νόμος δίνει στη Δημοτική Αρχή τη δυνατότητα να θεσπίζει και να λειτουργεί επιτροπές με συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών. Τέτοιες επιτροπές είναι για παράδειγμα η επιτροπή ποιότητας ζωής ή το συμβούλιο ένταξης μεταναστών. Αυτές όμως είτε δεν έχουν θεσπιστεί ποτέ στον Δήμο Τήνου, είτε έχουν θεσπιστεί αλλά είναι για χρόνια ανενεργές. Θα πρέπει να λειτουργήσουν ξανά ή να θεσπιστούν εκ νέου, με έμφαση στη συμμετοχή των πολιτών.

Δημιουργική παρουσία της νέας γενιάς στις δημοτικές δραστηριότητες

Οι διαδικασίες της συμμετοχής των δημοτών στη διοίκηση του Δήμου αποτελούν για μας αναγκαία συνθήκη για τη βέλτιστη χάραξη πολιτικής, είναι όμως δυστυχώς ξένες στη σημερινή πολιτική ζωή του τόπου. Η παρουσία της νέας γενιάς στις διαδικασίες της λήψης αποφάσεων μπορεί να καλλιεργήσει μια περισσότερο συμμετοχική κουλτούρα στους δημότες. Συνεργασία με τα μαθητικά συμβούλια, κάλεσμα των μαθητών σε συμμετοχή στις επιτροπές του Δήμου και πρωτοβουλίες όπως το δημοτικό συμβούλιο εφήβων πρέπει να σταματήσουν να είναι όμορφες επικοινωνιακές εξαγγελίες και να γίνουν πράξη.

Εναλλαγή εκπροσώπων

Καμία δημοτική ομάδα δεν μπορεί να ευαγγελίζεται συμμετοχική και δημοκρατική διοίκηση στον Δήμο αν δεν λειτουργεί η ίδια με αυτόν τον τρόπο. Η Ανεξάρτητη Δημοτική Κίνηση «Κοινό Τηνίων», στην εσωτερική της λειτουργία κάνει πράξη τις συνελεύσεις, τη ζύμωση των ιδεών, τις συχνές ψηφοφορίες και την ισότητα των μελών. Επιπλέον, επιμένουμε στην εναλλαγή των δημοτικών μας συμβούλων, διευρύνοντας ολοένα και περισσότερο την ομάδα των ανθρώπων που συμμετέχουν πρακτικά και ουσιαστικά στη διοίκηση του Δήμου Τήνου.